Toch voortplanting van uitheemse schildpadden in België?

In september 2020 zijn in een tuin in Blankenberge op natuurlijke wijze vier jonge Griekse landschildpadden Testudo hermanni uit het ei gekropen. Hoewel de ouderdieren reeds 50 jaar in de tuin leven en elk jaar eieren leggen, is het de eerste keer dat er nakomelingen worden gevonden.

Aangezien een constante temperatuur tussen 23°C en 34°C nodig is voor de ontwikkeling van de eieren van Griekse landschildpadden (en dit voor een periode van minstens 90 dagen bij de lagere temperaturen), is het klimaat in België eigenlijk niet warm genoeg om succesvolle voortplanting van Griekse landschildpadden toe te laten. Dat het deze keer wel is gelukt, is uitzonderlijk. Een gemiddelde temperatuur van 23°C gedurende drie opeenvolgende maanden wordt niet gehaald in België, maar de moederschildpad kan wel de warmste plekjes uitkiezen om een zo geschikt mogelijke incubatietemperatuur te bekomen, waardoor de temperatuur in deze ‘microhabitat’ wel boven de 23°C kan stijgen. In het hier beschreven geval was de temperatuur dus net vaak en lang hoog genoeg om de ontwikkeling van de embryo’s mogelijk te maken. Onder invloed van een stijgende temperatuur door klimaatopwarming en het vaker voorkomen van hittegolven kan dit in de toekomst frequenter voorkomen.

Lettersierschildpadden

Losgelaten Griekse landschildpadden worden soms in de Belgische natuur gevonden, maar niet in grote hoeveelheden en zonder noemenswaardige impact. Een ander verhaal zijn de grote aantallen uitheemse waterschildpadsoorten, oorspronkelijk vrijgelaten (huis)dieren, waarvan vermoed wordt dat deze zich (nog) niet kunnen voortplanten in ons klimaat. Eieren worden wel gelegd. Zo werden de laatste jaren verschillende eierleggende Amerikaanse lettersierschildpaden Trachemys scripta, de frequentst voorkomende soort, gedocumenteerd. In zuidelijk Europa kan de lettersierschildpad zich wel succesvol voortplanten. De soort wordt er beschouwd als invasief omdat negatieve effecten op de inheemse fauna en flora zijn vastgesteld. Recent werd ook in Duitsland, op slechts 200 kilometer van de Belgisch grens, verondersteld dat er jaarlijkse succesvolle voortplanting plaatsvindt van lettersierschildpadden.

Afbeelding

Lettersierschildpadden worden frequent waargenomen in België in stedelijke omgeving maar ook, zoals dit individu, in natuurgebieden. (foto: Loïc van Doorn)

Dat het lukt om eieren te laten uitkomen is niet meteen een indicatie dat de schildpadden zich gevestigd hebben en de reproductie verzekerd is. Zo wordt het geslacht van een schildpad bepaald door de omgevingstemperatuur tijdens de ontwikkeling in het ei. Dit wordt met een dure term ‘Temperature-dependent Sex Determination’ (TSD) genoemd. Er bestaan twee vormen van TSD: (1) ontwikkeling van mannetjes bij lage temperaturen en vrouwtjes bij hogere temperaturen (of omgekeerd) en (2) ontwikkeling van vrouwtjes bij lage en hoge temperaturen, terwijl mannetjes bij tussenliggende temperaturen ontwikkelen. Bij lettersierschildpadden ontwikkelen mannetjes bij temperaturen van 22°C - 28°C, worden gemengde nakomelingen geboren bij 28°C - 30°C en ontwikkelen louter vrouwtjes bij 30°C - 32°C. Als in België net aan de minimumtemperaturen kan voldaan worden, lijkt het logisch dat bij lettersierschildpadden, die net zoals de Griekse landschildpad, een TSD systeem hebben waar bij lage temperaturen mannetjes ontwikkelen, enkel maar mannelijke dieren in het wild kunnen geboren worden. Een invasie van lettersierschildpadden lijkt hierdoor voorlopig niet mogelijk. Echter, de noodzakelijke temperatuur om het geslacht te bepalen is niet continu nodig tijdens de ontwikkeling van het embryo. In het geval van lettersierschildpadden, is er een gevoelige periode tijdens de ontwikkeling. Als tijdens deze periode de temperatuur gedurende acht dagen stijgt tot de temperatuur nodig voor de ontwikkeling van vrouwtjes, is de resulterende geslachtsverhouding al gelijk. Hittegolven kunnen hierdoor deze uitheemse soorten de kans geven om, hoewel de gemiddelde temperatuur het niet toelaat, wel vrouwelijk nageslacht voort te brengen. De embryo’s zijn ook in staat drastische veranderingen in temperatuur te overleven, 18°C verschil tussen de minimum en maximumtemperatuur is geen probleem voor de ontwikkeling. Daarnaast worden schildpadden in het wild oud. Zelfs indien er in de nabije toekomst enkel mannelijke individuen kunnen geboren worden, groeit de populatie en nemen de effecten ervan op natuurlijke systemen hierdoor voor geruime tijd toe. Bovendien wordt vermoed dat de lettersierschildpadden die zijn vrijgelaten in Europa vooral vrouwtjes zijn, omdat de ontwikkeling bij hoge temperaturen sneller gaat en het dus economisch interessanter is vrouwelijke schildpadden op de markt te brengen. Als door natuurlijke geboorte het aantal mannetjes in het wild toeneemt, kan vervolgens de hoeveelheid bevruchte nesten ook toenemen.

Vrijlaten van schildpadden die als huisdieren zijn aangeschaft is nooit diervriendelijk en heeft een negatieve impact op onze eigen natuur. Als in de toekomst succesvolle voortplanting van exotische schildpadden in de natuur vaker voorkomt, kan dit een extra invloed hebben op onze natuur, die al kreunt onder verschillende andere drukken.

Tekst: Loïc van Doorn en Jeroen Speybroeck (INBO), Peter Engelen, Bert Vandebosch en Sam Van de Poel (HYLA werkgroep)