Minuscule paddenstoelprimeurs voor Vlaanderen op levermos

In 2015 deed Luc Verhelst midden in stad Antwerpen twee nieuwe zwammenvondsten voor ons land op levermossen. Het gaat om twee schijf tot kelkvormige soorten met beperkte afmetingen: Octosporopsis nicolai (2-7mm) en Pezoloma marchantiae (slechts 1mm). Tijd om deze kleine zwammetjes eens in de schijnwerper te zetten.

Begin januari ging Luc Verhelst door de knieën en vond schijf- en komvormige paddenstoeltjes op Halvemaantjesmos. Dankzij hulp van specialisten werd bevestigd dat het om een nieuwe soort voor ons land ging: Octosporopsis nicolai. Deze soort heeft voorlopig nog geen Nederlandse naam, ze werd bij onze noorderburen nog niet gevonden. Ondertussen speurde Luc verder en vond weer een nieuw klein zwammetje voor ons land, deze keer op Parapluutjesmos: het Levermoskelkje (Pezoloma marchantiae). Beide soorten zijn ascomyceten of zakjeszwammen. Door hun doorgaans klein formaat en het feit dat je ze moeilijk in het veld op naam kan brengen, laten vele paddenstoelkenners deze zakjeszwammen links liggen. Er zijn maar een paar specialisten voor deze groep in Vlaanderen, die elk jaar een aantal nieuwe soorten vinden. Ascomycetenspecialist Bernard Declercq keek de vondsten van Luc met veel plezier na en kon zo weer een paar nieuwe soorten aan zijn herbarium toevoegen. 

Afbeelding

Octosporopsis nicolai, een minuscuul oranje schijfje van 2 tot 7 mm groot, een soort waar je een loep voor nodig hebt.

De vondst op Halvemaantjesmos, Octosporopsis nicolai, is een klein oranje schijfje, dat meestal niet alleen groeit. Om absolute zekerheid te hebben dat het deze soort is worden best ook de microscopisch zichtbare eigenschappen gecontroleerd, zoals bijvoorbeeld de afmetingen van de sporen. Naar deze soort kan je best op zoek van december tot maart.

Afbeelding

Het Levermoskelkje is zelfs met de loep al moeilijk te zien, het werd dan ook toevallig ontdekt omdat het naast een inktzwammetje groeide.

De soort op Parapluutjesmos, het Levermoskelkje, is een wit schijfje van 1 mm diameter, met opvallende witte tanden op de rand. Deze soort verschijnt doorgaans van juni tot augustus.  Volgens waarnemingen uit Nederland is dit zwammetje kenmerkend voor brandplekken. Maar de eerste Belgische vondst gebeurde gewoon tussen de stenen, op een beschaduwde binnenplaats.  

Omdat Octosporopsis nicolai enkel bekend is van Halvemaantjesmos en Levermoskelkje enkel op Parapluutjesmos werd gezien is het belangrijk om beide mossoorten te onderscheiden.

Parapluutjesmos (Marchantia polymorpha) en Halvemaantjesmos (Lunularia cruciata) zijn beide levermossen, die eruit zien als op de grond liggende lapjes blad. Parapluutjesmos is het meest voorkomende, dit groeit tussen tegels en stenen en wordt als een hardnekkig onkruid gezien omdat het bestand is tegen onkruidverdelgers en als gevolg zie je bij mensen die met chemische producten tegen onkruid werken vaak enkel grote oppervlaktes Parapluutjesmos tussen de stenen. De sporenkapsels lijken op parapluutjes, vandaar de naam.  

Halvemaantjesmos wordt op gelijkaardige plaatsen gevonden. Het is een zuidelijke soort die met sierplanten door de mens werd meegenomen naar het noorden. Vandaar dat ze zeldzamer is en pas recent met volgroeide sporenkapsels werd aangetroffen. Deze soort is goed herkenbaar aan de halvemaanvormige broedbekers.

Afbeelding

Het Rouwrandmoskommetje is wellicht vrij algemeen in Vlaanderen, vooral in de winter en het voorjaar kan je dit vinden op levermossen.

Nu je beide mossen kent kan je gericht op zoek naar deze twee nieuwkomers. Ongetwijfeld vind je bij deze zoektocht het Rouwrandmoskommetje (Bryoscyphus atromarginatus), een soort die wellicht vrij algemeen is en goed te herkennen als lichtbruine schijfjes van 5-8 mm diameter met een donker randje. En wie weet vind je ook een nieuwe paddenstoel voor Vlaanderen. Het Brandplekmosschijfje (Neottiella ithacaensis), een oranje schijfje van 1mm groot met fijne uitsteeksels aan de rand, werd nog niet gevonden in Vlaanderen. Dit zwammetje komt vaak voor op brandplekken… maar groeit mogelijk ook op Parapluutjesmos tussen de straatstenen.

Tekst: Roosmarijn Steeman, Natuurpunt Studie
Foto’s: Luc Verhelst