Brussel is schildpaddenhoofdstad

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zitten honderden waterschildpadden. Roodwangschildpad, Geelwangschildpad en Geelbuikschildpad zijn het talrijkst. Maar intussen duiken ook andere (onder)soorten op. In de Kruidtuin werd in 2017 een Zaagrugschildpad opgemerkt. Een weekschildpad (vermoedelijk een Woeste drieklauw) kon op 22 mei 2017 worden gefotografeerd in de vijvers van het Rood Klooster. En wat te denken van de Bijtschildpad die op 11mei 2016 werd weggevangen uit het Koning Boudewijnpark.

In 2017 gaf Leefmilieu Brussel de opdracht om een nieuwe atlas van reptielen en amfibieën in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op te maken. Natuurpunt en Natagora zijn met zo'n 100 vrijwilligers vooral op zoek gegaannaar inheemse kikkers, padden, salamanders, hagedissen en slangen. Maar bij de reptielen springt het aantal exotische soorten in het oog.

Intussen werden al 7 (onder)soorten waterschildpadden gespot. Ze zitten zowat overal, al lijken de vijvers van Neerpede, de Kruidtuin en het Rode Klooster toch wel echte hotspots. Op zich is dit best vreemd. Waterschildpadden komen van nature niet in België voor. Maar Noord-Amerikaanse waterschildpadden worden massaal geëxporteerd vanuit de Verenigde Staten naar onder andere Europa. Uit cijfers van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) blijkt dat tussen 2010 en 2014 maar liefst 90 zendingen naar ons land werden geëxporteerd, goed voor 343.042 waterschildpadden.

De schildpadjes zijn vooral bestemd voor dierenspeciaalzaken en tuincentra. De pasgeboren exemplaren die in die winkels te koop worden aangeboden, zien er erg schattig uit, maar de kopers vergeten dat die dieren stevig groeien. En van zodra die dieren te groot worden om ze nog langer in een klein terrarium te kunnen huisvesten, worden ze door de eigenaars regelmatig gedumpt in de vrije natuur.

Vrieskou
Noord-Amerikaanse waterschildpadden zijn tropische dieren, die niet goed zijn aangepast aan ons kouder en wisselvallig klimaat. Zo’n warmteminnende soorten dumpen in een stadspark, is een inbreuk op het dierenwelzijn.‘Dat die dieren onze winters überhaupt overleven, hebben ze vooral te danken aan hun taaiheid, maar een aantal overleeft een lange, aanhoudende vorstperiode niet.

Er zijn ook andere gevaren. Waterschildpadden vreten vaak de (dure) waterplanten op die door de stad of gemeente werden aangeplant, met de geïmporteerde waterschildpadden kunnen ook ziektes worden geïmporteerd en in een aantal gevallen werd al vastgesteld hoe exotische waterschildpadden zich in onze ecosystemen tegoed doen aan vis en kuikentjes van watervogels als Meerkoet en Waterhoen. Gelukkig kunnen de waterschildpadden zich bij ons nog niet voortplanten. Een bevrucht schildpaddenei heeft 59 tot 112 dagen nodig bij een omgevingstemperatuur van circa 28 °C om succesvol te ontwikkelen. En dat halen we (nog) niet in België. Succesvolle voortplanting van Noord-Amerikaanse waterschildpadden werd wel al vastgesteld in Frankrijk, Spanje, Slovenië en Italië.

Europese zwarte lijst
Intussen wordt gepoogd om de import aan banden te leggen. De Europese Verordening 'exoten' is van kracht sinds 1 januari 2015. De Verordening heeft tot doel de negatieve impact van invasieve exoten binnen Europa zoveel mogelijk te beperken. Op 3 augustus 2016 werd de eerste lijst van voor de Europese Unie zorgwekkende invasieve exoten van kracht. Op deze lijst werden ook de Roodwangschildpad, de Geelwangschildpad en de Geelbuikschildpad opgenomen. Dit betekent o.a. dat voor deze (onder)soorten een totaalverbod geldt op  import, bezit, handel, transport, teelt en vrijstelling in de natuur. Er gelden wel enkele overgangsmaatregelen. Dieren die je voor het in voege treden van de Verordening al in je bezit had, mag je houden tot hun natuurlijke dood, op voorwaarde dat ze in een gesloten omgeving worden gehouden en niet kunnen ontsnappen. Commerciële voorraden kunnen tot één jaar na opname op de Unielijst nog aan particulieren worden verkocht, maar ook dan moet die particulier ervoor zorgen dat die waterschildpadden niet kunnen ontsnappen. Dumpen in de natuur is dus wettelijk verboden!

Het is een eerste, belangrijke stap, maar er is nog meer nodig. Handelaars zijn creatief. Van zodra de handel in de ene soort wordt verboden, wordt overgeschakeld naar een andere soort. Zo zien we sinds kort Zaagruggen opduiken en werden ook al de eerste weekschildpadden gemeld. Natuurpunt en Natagora pleiten dus voor een totaalverbod op bezit, handel, transport, teelt en vrijstelling in de natuur van alle Noord-Amerikaanse waterschildpadden. Misschien zou er nog een achterpoortje kunnen worden opengehouden voor mensen die kunnen aantonen dat ze voldoende ervaring hebben met de opvang van die soorten en ook voldoende ruimte hebben voor de huisvesting ervan, maar ondoordachte, impulsieve aankopen die vaak leiden tot een dumping in de natuur: daar moeten we echt van af.

Natuurpunt en Natagora roepen iedereen op om elke waarneming van een waterschildpad te melden op www.waarnemingen.be. Juni, juli en augustus zijn goede maanden om op zoek te gaan naar waterschilpadden. Noord-Amerikaanse waterschildpadden zijn namelijk uitgesproken zonnekloppers. Bij warm(er) weer liggen ze dan ook vaak op te warmen op de oevers of op objecten in het water (pontons, omgevallen bomen, autobanden, …). De determinatie van alle (onder)soorten is niet altijd even gemakkelijk. Het is dan ook aangeraden om de kop goed te fotograferen en deze foto’s mee op te laden, zodat experts die waterschildpadden correct kunnen determineren.

Enkele Brusselse hotspots voor waterschildpadden zijn het Josaphatpark (Schaarbeek), Osseghempark (Laken), Kruidtuin (Sint-Joost-ten-Node), Vijverspark (Anderlecht), Pedepark (Anderlecht), Rood Klooster site (Oudergem), Koning Boudewijnpark (Jette) en het Woluwepark (Sint-Pieters-Woluwe).

Heb je zelf een waterschildpad waar je vanaf wil, dump die het dan niet in de natuur.

Tekst: Robert Jooris, Hyla en Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie
Foto: Robert Jooris